Ιστορία

Μικρό ιστορικό της Κοινότητάς μας

Χάρτης Φωκίδας (Ιούνιος 1787)

H δεύτερη (από σύνολο δύο) σωζόμενη νυφιάτικη βυζαντινή πόρπη στα Καστέλλια (Μαργαρίτα με κόκκινα πετράδια)

H πρώτη (από σύνολο δύο) σωζόμενη νυφιάτικη βυζαντινή πόρπη στα Καστέλλια (Περιστέρι με ανοιγμένα φτερά)

Στην αρχική, μετά την Επανάσταση του Εικοσιένα, διοικητική διαίρεση της Ελλάδος, ο Δήμος Ερινέου με πρωτεύουσα το Καστέλλι (Ερινεό) σχηματίσθηκε με το Β.Δ. της 8/20-4-1835, που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (Γεν. Αρχεία του Κράτους Όθωνος, αρχ.Υπ. Εσωτ. Φ.122 Ασ.Ν. 23645) ως Δήμος της Επαρχίας Παρνασσίδος. Κατατάχθηκε στη β' τάξη με πληθυσμό 2253 κατοίκους. Ο δημότης ονομάσθηκε "Ερίνιος". Σημειώνεται δε ότι το όνομα του Δήμου προήλθε από την ομώνυμη αρχαία πόλη της Δωρίδος. Οι κάτοικοι που αποτελούσαν τον Δήμο Ερινεού ήταν: Ερινεός (Καστέλλι) 320, Κουκουβίστα 402, Χλωμόν 140, Μαυρολιθάρι 720, Καστριώτισσα 130, Γουρίτσα 100, Στρώμη 441.

Με το δημοσιευθέν Β.Δ. στο παράρτημα 2 του υπ'αρ. 80/28.12.1836 ΦΕΚ του Γενικού Πίνακα Δήμων του Κράτους, η Επαρχία Παρνασσίδος περιλάμβανε στη συνέχεια από το έτος 1836 έως και το έτος 1840, δεκατρείς συνολικά Δήμους, μεταξύ των οποίων και τον Δήμο Δωρίδος - όπως μετονομάστηκε και λεγόταν τότε - με πρωτεύουσα επίσης το Καστέλλι. Ο δήμος αυτός της Δωρίδος περιελάμβανε και τα χωριά Βάριανη, Κάνιανη, Κουκουβίστα, Σκλήθρο, Χλωμό και Χάνι Γραβιάς.

Με νέα διάταξη στο Παράρτημα 2 ΦΕΚ 1837, σχηματίζεται ο Δήμος Δωριέων. Η αρχική του σύσταση περιλαμβάνει τμήμα του Δήμου Ερινεού (Ερινεός=Καστέλλι), Κουκουβίστα, Χλωμό και τμήμα του Δήμου Λιλαίας, Βάριανη, Χάνι Γραβιάς, Κάνιανη και Σκλήθρο. Με μεταγενέστερες προσαρτήσεις και του Δήμου Χαραδραίων και λοιπών χωριών, (Επάνω Αγόριανη, Μαριολάτες, Μπράλος, Μετόχι Προφήτου Ηλίου και του Δήμου Λιλαίων, Επάνω και Κάτω Σουβάλα, Παλαιοχώρι και Διπλοπήτα, Παλιάμπελα, Γκούρα, Κάτω Αγόριανη, Ανω Κάνιανη, Κάτω Κάνιανη, Γραβιά και Σουβάλα), πήρε ο Δήμος Δωριέων την τελική του μορφή.

Σημειώνεται, ότι με το Β.Δ. στις 30.8-11.9/1840 ΦΕΚ 22 συγχωνεύτηκαν ο Δήμοι Χαραδραιων και Λιλαίων στο Δήμο Δωριέων. Με την νέα σύσταση του, ο Δήμος Δωριέων κατατάχθηκε στην β' τάξη, με πληθυσμό 3821 κατοίκους και έδρα του ορίσθηκε η Κάτω Αγόριανη.

Το Β.Δ. 14-26.2.1842 μετέθεσε την έδρα του Δήμου από τον οικισμό Κάτω Αγόριανη στον οικισμό Γραβιά.

Στο Β.Δ. 8/1/1870 που δημοσιεύθηκε στο υπ'α-ριθμ.26/6.2.1870 ΦΕΚ ο Δήμος περιελάμβανε τα χωριά Κάτω Αγόριανη, Καστέλλι, Βάριανη, Κάνιανη, Κουκουβίστα, Σκλήθρος, Χλώμο, Χάνι Γραβιάς, Επάνω Αγόριανη, Μαργιολάτες, Μπράλος, Μετόχι Προφήτου Ηλίου, Επάνω Σουβάλα, Κάτω Σουβάλα και Παλιοχώρι.

Με το Β.Δ. από 3 Ιουλίου 1872 γίνεται μετασχηματισμός των Δήμων Παρνασσίδος, χωρίς καμία μεταβολή στη σύνθεση του Δήμου Δωριέων. Η αρχική σφραγίδα του Δήμου Δωριέων ήταν κυκλική με έμβλημα το Βασιλικό Θηρεό, το δε Δημοτικό Συμβούλιο πρότεινε "παίδα εστεμμένον ή κυνηγόν κρατούντα περιστεράν με ανοικτός τας πτέρυγας" ή "Αρην πολεμούντα με το τόξον εις τα χείρας". Τέλος με εισήγηση του αρχαιολόγου Π. Ευστρατιάδη επελέγησαν ως έμβλημα "τρεις νέοι ένοπλοι χορευτές" γύρωθεν δε οι λέξεις "Δήμος Δωριέων". Σύμφωνα με τον επιλέξαντα, το έμβλημα παρίστανε τους τρεις νέους χορεύοντες τον πυρρίχιον. Η άποψη όμως που επεκράτησε είναι, ότι "συμβολίζει τον χορόν του Οδυσσέα Αντρούτσου, εξερχόμενου του Χανίου της Γραβιάς μετά τη μάχη κατά των Τούρκων", άποψη ιστορικώς εσφαλμένη, διότι ο χορός του Οδυσσέα, ως γνωστόν, προηγήθηκε της μάχης.

Μετά την αλλαγή της διοικητικής διαιρέσεως της Χώρας και την κατάργηση των Δήμων με τη δημοσίευση του Νόμου ΔΝΖ'(4057/1912), με το Β.Δ. της 29.8.1912 συστήθηκε και αναγνωρίστηκε ως Κοινότητα "Καστελλίου" (μετά του συνοικισμού Χλωμός). Τέλος με το Π.Δ. 25/20.12.1978 (ΦΕΚ AT.8/18.1.1979) μετονομάσθηκε, από Κοινότητα "Καστελλίου" σε "Κοινότητα Καστελλίων" και το Χωριό από "Καστέλλιον" μετονομάζεται εις "Καστέλλια, τά".

Σύντομο ιστορικό της περιοχής

Είναι γνωστό ότι το χωρίο μας τα Καστέλλια, βρίσκεται στο κέντρο του χώρου της Αρχαίας Δωρίδος. Στην αρχή η περιοχή αυτή κατοικήθηκε από τα φύλα των Δρυόπων και των Πελασγών. Με την κάθοδο όμως των Δωριέων (1148 ΠΧ περίπου), τα φύλα αυτά εκτοπίσθηκαν και οι κατερχόμενοι Δωριείς με όπλο τους το σίδερο, ίδρυσαν στο χώρο αυτό το Κοινό των Δωριέων, την Δωρική Τετράπολη, μία σφήνα ανάμεσα στους Εσπερίους ή Οζόλες και τους Επικνημιδίους Λοκρούς. Οι πόλεις της ήταν το Κυτίνιο (η μεγαλύτερη), ο Ερινέος, το Βόϊον ή Βοίον και η Πίνδος ή Ακύφας. Η χώρα αυτή εθεωρείτο η Μητρόπολη των Δωριέων, οι οποίοι εδώ ανασυντάχθηκαν και μετά με πλοία από την Ναύπακτο, πέρασαν στην Πελοπόννησο και εγκαταστάθηκαν κυρίως στην Σπάρτη. Είναι γνωστή ιστορικά η αντίθεση των Δωριέων της Μητρόπολης με τους γειτονικούς Φωκείς. Πάντως πρωτοστάτησαν για την ίδρυση του Αμφικτυονικού Συνεδρίου, που είχε την έδρα του στην Ανθήλη και ήταν ένα από τα μέλη της. Πού ακριβώς είχε κτισθεί η κάθε μια από τις πόλεις αυτές δεν είναι γνωστό, αλλά οι νεώτεροι με εικασίες και συμπεράσματα έχουν καταλήξει σε μια ποικιλία προσδιορισμών. Πάντως μαρτυρίες ζωντανές ως τα σήμερα, είναι τα ερείπια του Παλαιοχωριού (στη θέση Μάρμαρα), του Παλιόκαστρου (Κεραμιδαριό), κοντά στο σ.σ. Μπράλου, του Παλιόκαστρου Χλωμού, της Σκαλούλας Γραβιάς, του νεκροταφείου των Καστελλίων, του Πύργου, του Επάνω Καστελλιού και του Οινοχωρίου.

Η Δωρική Τετράπολη φέρεται μεταγενέστερα στην περίοδο των χρόνων του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου, ως επεκτεινόμενη σε Εξάπολη. Η παλίρροια όμως της μετακινήσεως των λαών στον Ελλαδικό χώρο μετά την κατάκτηση των Ρωμαίων (146 μ.Χ.), που άρχισε τον 6ο μ.Χ. περίπου αιώνα, σάρωσε την Τετράπολη και οι κάτοικοι της προφανώς αποσύρθηκαν στα ορεινότερα. Στο "Συνέκδημο" του Ιεροκλέους τον 6ο αιώνα (535 μ.Χ.) από την Δωρική Τετράπολη αναφέρεται μόνο το Βοίον ως Βοέ και οι νέοι οικισμοί αρχίζουν να αναφέρονται με νέα ονόματα σλαβικά ή φράγκικα. Έτσι η Δωρίς γη ονομάζεται με το γενικό σλαβικό όνομα Γραβιά (ντουσκότοπος) που μάλιστα στα χρόνια της Φραγκοκρατίας μαζί με τις πόλεις και τα φρούρια Σιδηροκάστρου, Ζητουνίου και Γαρδικίου, με το όνομα Βαρωνία Γραβιάς, δίνεται ως προίκα (τιμάριο) στο Μεγάλο Κύρη, τον μετέπειτα Δούκα των Αθηνών, Γουλιέλμο Ντε λα Ρός από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιωάννη Δούκα Βατατζή, για την κόρη του Ελένη-Αγγέλα που την πάντρεψε μ' αυτόν (1254-1258). ("Μεγαλοκύρη" λέγεται ως τα σήμερα όλη η Δωρική κοιλάδα, δηλαδή χώρος που ανήκει στο Μεγάλο κύρη, όπως ονομάζεται ο Δούκας των Αθηνών στο "Βιβλίο της Κουγκέστας"). Τότε το χωριό μας παίρνει το λατινικό όνομα "Καστέλλι" (από το λατινικό Castellum που σημαίνει μικρό φρούριο, μικρό πύργο, που έχει χτισθεί ως αμυντικό και οχυροματικό έργο). Ο Αποστολιάς λέγεται με τη σλαβική ονομασία "Κάνιανη" (Κοκκινοχώρι) και η Κολοσκοπή επίσης ως "Κουκουβίστα" (Δηλαδή ο τόπος που λαλούν οι κούκοι).

Ο εκχριστιανισμός του τόπου αρχίζει με πολύ βραδύ ρυθμό να γίνεται μετά την Α' Οικουμενική Σύνοδο (325 μ.Χ.) και μεταγενέστερα (886-912 μ.Χ.) ιδρύεται η Επισκοπή Βάριανης (Ασβεστοχώρι), γι' αυτό και καταπλεονάζουν στην περιοχή οι εκκλησίες οι αναφερόμενες στον Αγιο Αθανάσιο. Οι Τούρκοι εισελαύνουν το 1393 μ.Χ. και καταλαμβάνουν ολόκληρη την περιοχή και την Αμφισσα. Τα Καστέλλια και ο Χλωμός στην Τουρκοκρατία έχουν δημογεροντία και μόνιμο φοροεισπράκτορα τούρκο (ζαμπίτη) και ανήκουν στην τουρκική Γενική Διοίκηση (βιλαέτι) της Στερεάς Ελλάδας-Ηπείρου-Θεσσαλίας και στο σατζακιο (νομό) της Χαλκίδας. Γίνεται μεγάλη προσχώρηση στη Φιλική Εταιρεία και την ώρα του ξεσηκωμού, μετέχουν τα Καστέλλια πανστρατιά με όλους τους δυνάμενους να φέρουν όπλα, κυρίως στο ασκέρι του Πανουργία. Έξι (6) απ' αυτούς μετέχουν στο Χάνι της Γραβιάς. Συνολικά οι αναφερόμενοι αγωνιστές στην Επανάσταση του 1821 είναι 128 μαζί με το Χλωμό και οι αναφερόμενοι επίσημα νεκροί του Αγώνα 11. Το Σεπτέμβριο του 1828 έλαβε χώρα μάχη με επιτιθέμενους 600 τούρκους υπό τον Αχμέτ-Αγά Βελή που αποκρούσθηκαν από τους Καστελλιώτες, με τη βοήθεια της Β' Πεντηκονταρχίας, με αρχηγό τον Πανομάρα και άφησαν στο πεδίο της μάχης 30 νεκρούς.

Έτσι κλείνει ο κύκλος της ιστορίας του Χωριού μας μέχρι το 1830.

Τα σημερινά Καστέλλια

Κατά την απογραφή του 1991 μόνιμοι κάτοικοι έχουν απογραφεί 779. Αν όμως αθροίσουμε τους Καστελλιώτες της διασποράς και τους επιγόνους εκ καταγωγής, ξεπερνούν τους 2500. Οι Καστελλιώτες της διασποράς κυρίως είναι εγκατεστημένοι στην Αθήνα-Πειραιά, αλλά και στη Θεσσαλονίκη, Λαμία, Αμφισσα, Βόλο, Πάτρα και Λάρισα. Ξεχωριστή είναι η παροικία των Καστελλιωτών της Αυστραλίας, αλλά και εκείνων της Αμερικής και του Καναδά.

Από το 1940 μέχρι σήμερα έχουν κτισθεί πάνω από 117 καινούργιες οικοδομές και έχουν επισκευασθεί, αναπαλαιωθεί και επεκταθεί οι περισσότερες από τις παλιές. Ώστε συνολικά το χωριό μας να αποτελείται από 417 οικοδομές, στις οποίες περιλαμβάνονται και οι 300 προϋπάρχουσες προ του 1940. Διαθέτει σύγχρονο Κοινοτικό Γραφείο, Αγροτικό Ιατρείο εξοπλισμένο, Διτάξιο Δημοτικό Σχολείο (το οποίο όμως πλέον δεν λειτουργεί), Κρατικό Παιδικό Σταθμό με 22 παιδιά και με δυνατότητα φιλοξενίας 25 παιδιών, τρεις χώρους με παιδικές χαρές και γήπεδα μπάσκετ και ποδοσφαίρου, Ξενώνα 5 δωματίων με ξεχωριστές τουαλέτες, Τράπεζα Αίματος. Ακόμη διαθέτει Μουσείο με αρχαιολογικά, μεσαιωνικά και νεώτερα ευρήματα και εκθέματα, ως επίσης και πλούσια Βιβλιοθήκη.

Εκτός από τον Προοδευτικό Σύλλογο "ΤΑ ΚΑΣΤΕΛΛΙΑ", στον οποίο ανήκουν όλοι οι Καστελλιώτες, διαθέτει Πολιτιστικό και Αθλητικό Σύλλογο καθώς και Σύλλογο Γυναικών. Παλαιότερα όταν το χωριό ήταν πολυπληθέστερο, λειτουργούσαν Αγροτολέσχη και Κυνηγετικός Σύλλογος και Συνεταιρισμοί Γεωργικός, Κτηνοτροφικός, Δασικός και ο Συνεταιρισμός Αλληλοβοήθειας. Ο τελευταίος ήταν ένα σημαντικό επίτευγμα για την εποχή του, ο οποίος μέσω της Εκκλησίας κάλυπτε όλες τις απώλειες ή και κλοπές των συνεταίρων. Σήμερα επιπλέον λειτουργούν δύο Αγροτικοί Σύλλογοι και Γεωργικός Πιστωτικός Συνεταιρισμός.

Τόσο στο Πέρα Χωριό τη "Λυκόρραχη", όσο και στο δώθε τον "Αϊ Γιώργη" (Μπαρούκα), λειτουργούν αγορές με καταστήματα και καφενεία, όπως επίσης και στην επαρχιακή οδό Λαμίας-Αμφίσσης λειτουργεί σύγχρονο κέντρο-εστιατόριο και αναψυκτήριο. Το βασικότερο αξιοθέατο και μόνιμη καταφυγή, ιδιαίτερα στις θερινές ώρες, είναι το Xάνι Ζαγκανά, το οποίο λειτουργεί εκσυγχρονισμένο τα τελευταία χρόνια.

Το καλοκαίρι με τον ερχομό και των Καστελλιωτών της διασποράς, το χωριό σφύζει από ζωή και θεωρείται από τα καλά παραθεριστικά κέντρα. Ας σημειωθεί τέλος, ότι η μόρφωση των Καστελλιωτών και η προσήλωση στις σπουδές και την επιστήμη είναι μοναδική για την Περιοχή, ως φαινόμενο. Ο ένας στους τρεις Καστελλιώτες, περιλαμβανομένων και εκείνων της διασποράς, έχει τελειώσει Ανώτατη Σχολή ή έχει διαπρέψει στον επαγγελματικό, εμπορικό ή βιομηχανικό τομέα.

Λοιπά στοιχεία

Ηλεκτροδότηση του χωριού: Τα Καστέλλια ηλεκτροδοτήθηκαν στις αρχές του έτους 1965. Χαρακτηριστικό είναι και το ακόλουθο δημοσίευμα στα Καστελλιώτικα Νέα:

Τηλεπικοινωνίες στο χωριό: Τα Καστέλλια συνδέθηκαν στο τηλεπικοινωνιακό δίκτυο του ΟΤΕ προπολεμικά, ενώ το πρώτο τηλέφωνο στο χωριό ήταν χειροκίνητο και βρισκόταν στο σχολείο. Χαρακτηριστικό είναι και το ακόλουθο δημοσίευμα στα Καστελλιώτικα Νέα:

Εκλογικός κατάλογος του Δήμου Δωριέων Φωκίδας του 1879

Προβολή εκλογικού καταλόγου